شاید بتوان گفت لنز دوربین مهم‌ترین ابزار عکاسی است که یک عکاس می‌تواند خریداری کند؛ حتی مهم‌تر از خود دوربین. اما چه چیزی لنزها را تا این حد مفید می‌کند؟ چرا برخی از لنزها بسیار بهتر از دیگران هستند؟ پاسخ به این سؤال فراتر از موضوعاتی ساده مثل وضوح تصویر و کیفیت آن است. در حقیقت، لنزها اهمیت دارند زیرا آن‌ها هستند که تعیین می‌کنند که شما اساساً چه عکس‌هایی می‌توانید بگیرید.
راهنمای کامل لنز دوربین برای عکاسان مبتدی
۱. آناتومی لنز دوربین
لنزهای مدرن اجزای مختلفی دارند و هر بخش از لنز نقش مهمی ایفا می‌کند:
- رزوه فیلتر (Filter Thread): به شما اجازه می‌دهد فیلترهای لنز را برای تغییر نور ورودی به سنسور دوربین وصل کنید.
- المنت جلویی (Front Element): نور را جمع‌آوری کرده و به سمت سایر عناصر لنز می‌تاباند.
- رزوه هود لنز (Lens Hood Thread): امکان اتصال هودهای لنز را فراهم می‌کند که نور خورشید مسدود شده و بازتاب‌های ناخواسته کاهش یابد.
- حلقه زوم (Zoom Ring): دارای قابلیت چرخش برای جلو و عقب کردن لنز و زوم کردن.
- حلقه فوکوس (Focus Ring): این حلقه برای فوکوس دستی چرخانده می‌شود؛ زمانی که دوربین به طور خودکار فوکوس می‌کند، این حلقه نمی‌چرخد.
- نام لنز (Lens Name): برند و نسخه لنز را مشخص می‌کند.
- کلید A/M: بین فوکوس خودکار و دستی جابه‌جا می‌شود.
همه لنزها دارای این هفت ویژگی نیستند و برخی لنزها حتی امکانات بیشتری دارند. با این حال، لنزی که در بالا توضیح داده شد، نمایی کلی از لنزهای زوم مدرن را ارائه می‌دهد.
۲. اصطلاحات لنز دوربین
امروزه، بیشتر لنزها با روشی نسبتاً استاندارد نام‌گذاری می‌شوند:
نام برند، نوع لنز، فاصله کانونی (بر حسب میلی‌متر)، بیشینه دیافراگم و سایر ویژگی‌ها یا اختصارات لنز. برای مثال، نام رسمی یکی از لنزهای زوم حرفه‌ای نیکون این است:
Nikon AF-S 24-70mm f/2.8 E ED VR
معادل آن در برند کانن به این صورت است:
Canon EF 24-70mm f/2.8 L II USM
مهم‌ترین اصطلاحات
مهم‌ترین واژه‌ها فاصله کانونی و بیشینه دیافراگم هستند. به عبارتی، اعداد mm و f/number اهمیت ویژه‌ای دارند. این اعداد مستقیماً به نوع عکس‌هایی که می‌توانید با لنز بگیرید مرتبط هستند. (در ادامه بخش‌های کاملی به هر یک از این موارد و اهمیت آن‌ها اختصاص داده‌ایم.)
اختصارات نام لنز
اختصاراتی که در انتهای نام لنز مشاهده می‌کنید نیز اهمیت دارند، زیرا ویژگی‌های اضافی لنز را نشان می‌دهند. برای مثال:
عبارت VR در لنز نیکون نشان‌دهنده کاهش لرزش (Vibration Reduction) است که لنز را برای عکاسی دستی پایدارتر می‌کند.
با این حال، این اصطلاحات معمولاً از نظر اهمیت در درجه دوم قرار دارند. برخی از این اختصارات حتی به یک ویژگی خاص اشاره نمی‌کنند و تنها برای اهداف تبلیغاتی به کار می‌روند؛ مانند حرف L در لنز کانن که صرفاً به این معناست که لنز یکی از محصولات سطح بالای کانن است.
راهنمای کامل لنز دوربین برای عکاسان مبتدی
استثنا: لنزهای خاص
همان‌طور که گفتیم فاصله کانونی و f-number مهم‌ترین ویژگی‌های یک لنز هستند ولی استثناهایی هم وجود دارد؛ و آن زمانی است که با لنزهای خاص سروکار دارید. در لنزهایی مانند چشم‌ماهی (Fisheye)، ماکرو (Macro)، تیلت-شیفت (Tilt-Shift) و موارد مشابه، دلیل اصلی خرید لنز بیشتر به ویژگی منحصربه‌فرد آن مربوط می‌شود تا چیزهای دیگر.
۳. فاصله کانونی چیست؟
مهم‌ترین مشخصه بیشتر لنزها فاصله کانونی آن‌ها است؛ به زبان ساده، این که لنز چقدر «زوم‌شده» به نظر می‌رسد. فاصله کانونی بر حسب میلی‌متر نوشته می‌شود.
لنزهای پرایم (Prime)
برخی لنزها تنها یک فاصله کانونی دارند. به این لنزها لنزهای پرایم گفته می‌شود. یک نمونه محبوب از لنزهای پرایم، لنز ۵۰ میلی‌متری است که به دلیل کاربرد بالا و قیمت پایین، یکی از رایج‌ترین انتخاب‌های عکاسان برای اولین لنز پرایم است.
لنزهای زوم (Zoom)
سایر لنزها، لنزهای زوم هستند، به این معنی که محدوده‌ای از فواصل کانونی را پوشش می‌دهند. برای مثال، رایج‌ترین لنز زوم در بازار، لنز کیت ۱۸-۵۵ میلی‌متری است (گاهی ۱۸-۵۰ میلی‌متری یا مشابه آن). این لنزها از یک زاویه دید نسبتاً عریض (۱۸ میلی‌متر) تا یک تله‌فوتوی متوسط (۵۵ میلی‌متر) زوم می‌کنند.
برای محاسبه نسبت زوم یک لنز، طولانی‌ترین فاصله کانونی را بر کوتاه‌ترین فاصله کانونی تقسیم کنید. برای مثال، لنز ۱۸-۵۵ میلی‌متری دارای نسبت زوم ۳ برابر است (۵۵/۱۸ = ۳).
لنزهای خاص
برخی لنزهای خاص در بازار بین لنزهای پرایم و زوم قرار می‌گیرند. برای مثال، لنز Leica 16-18-21mm f/4 سه فاصله کانونی خاص (۱۶ میلی‌متر، ۱۸ میلی‌متر و ۲۱ میلی‌متر) را پوشش می‌دهد، اما هیچ فاصله کانونی بین این مقادیر را شامل نمی‌شود. این برخلاف لنزهای زوم معمولی است که به صورت پیوسته از کوتاه‌ترین تا طولانی‌ترین فاصله کانونی زوم می‌کنند.
تعریف فنی فاصله کانونی
تعریف فنی فاصله کانونی کمی پیچیده‌تر است و خارج از محدوده این مقاله قرار دارد. اما اگر به توضیحات فنی علاقه دارید، می‌توانید به مقاله راهنمای جامع فاصله کانونی ما مراجعه کنید که همه جزئیات را در سطحی فنی توضیح می‌دهد.
۳.۱ تأثیر سنسور دوربین
سایز سنسور دوربین شما روی فاصله کانونی ظاهری که استفاده می‌کنید تأثیر می‌گذارد. دلیل این امر آن است که سنسورهای کوچک‌تر مانند برشی (Crop) از سنسورهای بزرگ‌تر عمل می‌کنند. اگر یک لنز را روی هر دو دوربین قرار دهید، روی دوربین با سنسور کوچک‌تر، لنز به‌صورت ظاهری زوم‌تر دیده می‌شود.
دوربین‌هایی با ضریب کراپ بزرگ‌تر (یعنی سنسور کوچک‌تر)، این اثر را بیشتر نشان می‌دهند. می‌توانید مقدار دقیق این تاثیر را با ضرب فاصله کانونی لنز در ضریب کراپ دوربین محاسبه کنید. برای مثال، یک لنز ۱۸-۵۵ میلی‌متری که روی سنسور DX نیکون با ضریب کراپ ۱.۵۵ برابر استفاده می‌شود، معادل یک لنز ۲۸-۸۵ میلی‌متری روی سنسور فول فریم است.
تغییر تعریف لنز بر اساس سنسور
این موضوع همچنین توضیح می‌دهد که چرا نمی‌توان گفت یک لنز ۲۸ میلی‌متری، فقط یک لنز واید است. در برخی دوربین‌ها، این لنز بیشتر شبیه یک لنز معمولی عمل می‌کند و در برخی دیگر حتی ممکن است یک تله‌فوتوی متوسط باشد. بنابراین، باید فاصله کانونی معادل ۲۸ میلی‌متر را مشخص کرد.
راهنمای کلی فاصله کانونی معادل
- کمتر از ۳۵ میلی‌متر (معادل): لنز زاویه باز (Wide Angle)
- ۳۵ تا ۷۰ میلی‌متر (معادل): لنز معمولی (Normal Lens)
- بیشتر از ۷۰ میلی‌متر (معادل): لنز تله‌فوتو (Telephoto)
هر لنزی که فاصله کانونی کمتر از ۱۸ میلی‌متر یا بیشتر از ۳۰۰ میلی‌متر داشته باشد، معمولاً به عنوان اولترا واید (Ultra-Wide) یا سوپر تله‌فوتو (Super-Telephoto) شناخته می‌شود. (در دوربین‌های نیکون DX و سایر دوربین‌های APS-C، این مقادیر به کمتر از ۱۲ میلی‌متر و بیشتر از ۲۰۰ میلی‌متر تغییر می‌کنند.)
اعداد تقریبی
این اعداد تنها راهنمایی تقریبی هستند. برای مثال، برخی عکاسان ممکن است ۳۵ میلی‌متر را زاویه باز بدانند، در حالی که برخی دیگر آن را یک لنز معمولی در نظر می‌گیرند. این تفاوت چندان اهمیت ندارد.
راهنمای کامل لنز دوربین برای عکاسان مبتدی
۴. بیشینه دیافراگم چیست؟
دیگر اصطلاح کلیدی در نام لنز، عدد/f است که نشان‌دهنده بیشینه دیافراگم (maximum aperture) لنز است. به‌طور خلاصه، دیافراگم شبیه به مردمک چشم شما عمل می‌کند. درست مانند مردمک چشم، دیافراگم لنز نیز مقدار نوری را که وارد دوربین می‌شود تنظیم می‌کند. این یک مشخصه بسیار مهم است.
دیافراگم به صورت یک کسر نوشته می‌شود
بسیاری از عکاسان نمی‌دانند که دیافراگم به‌صورت یک کسر نوشته می‌شود. به همین دلیل است که f/2 بزرگ‌تر از f/4 است؛ درست مانند این که یک دوم بزرگ‌تر از یک چهارم است.
لنزهای گران‌قیمت معمولاً دیافراگم‌های بزرگی دارند که نور بیشتری وارد می‌کنند (مانند یک مردمک بزرگ). به همین دلیل، لنز زوم ۷۰-۲۴ میلی‌متری f/2.8 تقریباً همیشه گران‌تر از لنز زوم ۷۰-۲۴ میلی‌متری f/4 است.
مقایسه لنزهای پرایم و زوم
به‌طور کلی، لنزهای پرایم (Prime) بیشینه دیافراگم بزرگ‌تری نسبت به لنزهای زوم دارند، به‌خصوص در یک محدوده قیمتی مشخص. این یکی از دلایل اصلی استفاده عکاسان از لنزهای پرایم است. لنزهای زوم معمولاً حداکثر تا f/2.8 باز می‌شوند، در حالی که بسیاری از لنزهای پرایم موجود در بازار تا f/1.4 و گاهی حتی بازتر می‌روند.
این بدان معناست که لنزهای پرایم می‌توانند تا ۴ برابر نور بیشتری نسبت به بهترین لنزهای زوم وارد کنند.
بیشینه دیافراگم و دیافراگم‌های کوچک‌تر
البته، حتی اگر نام لنز شامل بیشینه دیافراگم آن باشد، شما محدود به استفاده از این دیافراگم نیستید. همیشه می‌توانید دیافراگم را کوچک‌تر کنید. تقریباً تمام لنزها تا f/16 و بسیاری از آن‌ها تا f/22، f/32 و حتی فراتر از آن کوچک می‌شوند. به این مقدار کوچک‌ترین دیافراگم یا کمینه دیافراگم (minimum aperture) می‌گویند.
کمینه دیافراگم به‌اندازه بیشینه دیافراگم مهم نیست. به همین دلیل است که تنها بیشینه دیافراگم در نام لنز ذکر می‌شود. اگر از دیافراگم‌های بسیار کوچک، به‌ویژه f/22 و کوچک‌تر استفاده کنید، وضوح تصویر کاهش یافته و عکس‌ها بیش از حد تاریک می‌شوند.
راهنمای کلی دیافراگم
- بزرگ‌تر از f/1.4: دیافراگم بسیار بزرگ
- f/1.4 تا f/2.8: دیافراگم بزرگ
- f/4 تا f/8: دیافراگم عادی
- f/11 تا f/22: دیافراگم کوچک
- کوچک‌تر از f/22: دیافراگم بسیار کوچک
۴.۱ عمق میدان
یکی دیگر از دلایل اهمیت بیشینه دیافراگم تأثیر آن بر عمق میدان (Depth of Field) است. دیافراگم‌های بزرگ مانند f/1.4 و f/2.8 افکتی به نام فوکوس کم‌عمق ایجاد می‌کنند که در آن پس‌زمینه به طور قابل توجهی تار شده و سوژه اصلی واضح باقی می‌ماند. این افکت در عکاسی پرتره و عکاسی از اجسام بی‌جان بسیار رایج است.
تأثیر فاصله کانونی بر عمق میدان
عمق میدان همچنین تحت تأثیر فاصله کانونی لنز قرار می‌گیرد. لنزهای تله‌فوتو عمق میدان کم‌عمق‌تری نسبت به لنزهای زاویه باز ایجاد می‌کنند. بنابراین، اگر قصد دارید پس‌زمینه عکس خود را تا حد ممکن تار کنید، به لنزی با حداقل مشخصات زیر نیاز خواهید داشت:
- ۵۰ میلی‌متری f/1.8
- یا حتی بهتر از آن، چیزی مانند ۸۵ میلی‌متری f/1.8، ۸۵ میلی‌متری f/1.4 یا ۱۰۵ میلی‌متری f/1.4.
البته، با بزرگ‌تر شدن دیافراگم و طولانی‌تر شدن فاصله کانونی، قیمت لنزها نیز به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.
راهنمای کامل لنز دوربین برای عکاسان مبتدی
۴.۲ لنزهای زوم با دیافراگم متغیر
برخی از لنزهای زوم دارای بیشینه دیافراگم متفاوت در انتهای زاویه باز و انتهای تله‌فوتو خود هستند. به این لنزها زوم با دیافراگم متغیر (Variable Aperture Zooms) گفته می‌شود.
برای مثال، لنز زوم ۱۸-۵۵ میلی‌متری که قبلاً به آن اشاره شد، معمولاً دارای دیافراگم متغیر f/3.5-5.6 است. به این صورت که:
- اگر در فاصله کانونی ۱۸ میلی‌متر عکاسی کنید، می‌توانید از دیافراگمی به بزرگی f/3.5 استفاده کنید.
- اگر در فاصله کانونی ۵۵ میلی‌متر عکاسی کنید، بیشینه دیافراگم شما به f/5.6 محدود می‌شود.
- در فاصله‌های کانونی بین این دو مقدار، دیافراگم شما به تدریج از f/3.5 به f/5.6 تغییر می‌کند.
چالش‌ها و مزایا
لنزهای با دیافراگم متغیر معمولاً شهرت چندان خوبی ندارند. بخشی از این موضوع به این دلیل است که محدودیت‌های دیافراگم متغیر در سراسر محدوده زوم می‌تواند ناخوشایند باشد.
اما طراحی هر لنزی شامل مصالحه‌هایی است و دیافراگم متغیر لزوماً بدترین گزینه نیست.
دلایل استفاده از لنزهای دیافراگم متغیر
در واقع، این لنزها اغلب کوچک‌تر و ارزان‌تر از لنزهای زوم با دیافراگم ثابت هستند و در بسیاری از موارد انتخاب مناسبی محسوب می‌شوند. بنابراین، نباید این لنزها را به صورت پیش‌فرض کنار بگذارید. به جای آن، ویژگی‌های دیگر لنز را نیز در نظر بگیرید و ببینید آیا برای نیازهای شما مناسب است یا خیر.
راهنمای کامل لنز دوربین برای عکاسان مبتدی
۵. ویژگی‌های مهم لنز
هنگام خرید یک لنز، ابتدا به کیفیت تصویر توجه نمی‌کنیم. عوامل دیگری وجود دارند که اهمیت بیشتری دارند.
اندازه و وزن
اولین عامل، اندازه و وزن لنز است؛ تا جایی که حاضریم تا حدی از کیفیت تصویر، محدوده زوم و بیشینه دیافراگم صرف نظر کنیم که یک لنز سبک‌تر داشته باشیم. البته، تشخیص یک لنز سبک می‌تواند کمی گمراه‌کننده باشد.
- اگر یک لنز زوم سنگین بتواند سه لنز پرایم با وزن متوسط را در کیت شما جایگزین کند، آن لنز زوم واقعاً سنگین محسوب نمی‌شود.
- یا اگر دو لنز وزنی برابر داشته باشند، اما یکی با یک سیستم دوربین سبک‌تر هماهنگ باشد، آن لنز همچنان مزیت دارد.
فوکوس خودکار
مورد بعدی، فوکوس خودکار است.
- همه لنزها فوکوس خودکار ندارند و فوکوس خودکار تمامی لنزها نیز به یک اندازه سریع و دقیق نیست.
- این ویژگی در همه ژانرهای عکاسی به یک اندازه مهم نیست. برای مثال، اگر شما عکاس ورزشی باشید، احتمالاً حاضر هستید برای عملکرد بی‌نقص فوکوس خودکار هزینه بیشتری بپردازید.
دوام و مقاومت در برابر شرایط آب‌وهوایی
یکی از ویژگی‌های کلیدی، دوام و مقاومت در برابر شرایط آب‌وهوایی است. لنزی که بتوانید در شرایط سخت برای چندین سال استفاده کنید، بسیار باارزش‌تر از لنزی است که تحمل ضربه یا شرایط نامساعد را ندارد.
ارگونومی
ارگونومی کلی لنز نیز اهمیت بسیاری دارد.
- این شامل موقعیت حلقه زوم، نرمی حلقه فوکوس و سهولت استفاده از لنز می‌شود.
- شاید نتوان لنزهایی با ارگونومی خوب را در نگاه اول تشخیص داد، اما لنزهایی با ارگونومی ضعیف حتماً به چشم می‌آیند.
قیمت
طبیعتاً همه این عوامل به قیمت نیز مرتبط می‌شوند. مثلاً لنزهای Zeiss Otus ممکن است بسیار جذاب به نظر برسند، اما احتمالاً انتخاب یک لنز نیکون یا کانن که همان فاصله کانونی را پوشش می‌دهد، منطقی‌تر باشد.
۵.۱ ساختار
از میان تمام این نگرانی‌ها، یکی از مهم‌ترین و در عین حال یکی از مواردی که بیش از همه نادیده گرفته شده ساختار لنز است.
- لنزهایی که تعداد قطعات متحرک کمتری دارند (مانند لنزهایی با فوکوس داخلی یا زوم داخلی) معمولاً ایده‌آل‌تر هستند، زیرا نقاط آسیب‌پذیری کمتری دارند.
- همین موضوع برای لنزهایی که دارای عایق‌بندی در برابر شرایط آب‌وهوایی هستند نیز صدق می‌کند. پرداخت هزینه بیشتر برای یک لنز بادوام که طولانی‌مدت باقی بماند، ارزشمند است.
لنزهای فلزی در مقابل پلاستیکی
در مورد لنزهای فلزی و پلاستیکی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد:
- لنزهای فلزی معمولاً به عنوان گزینه‌های سطح بالا شناخته می‌شوند و ممکن است قیمت بالاتری داشته باشند.
- با این حال، شخصاً لنزهای پلاستیکی باکیفیت را ترجیح می‌دهیم چرا که:
- این لنزها وزن کمتری دارند.
- در برابر ضربه‌ها بهتر مقاومت می‌کنند.
- در هوای سرد به اندازه لنزهای فلزی سرد نمی‌شوند.
لنزهای فلزی ممکن است در برخی شرایط بادوام‌تر باشند، اما به طور کلی مشکلی با لنزهای پلاستیکی وجود ندارد.
سرمایه‌گذاری در لنزهای بادوام
اگرچه لنزهایی با ساختار بهتر معمولاً هزینه بیشتری دارند (هم از نظر قیمت و هم از نظر وزن)، در نهایت ارزش دارند. چر اکه ممکن است شما را از خرید لنز جایگزین در آینده بی‌نیاز کنند.
